Choroba Gauchera (GD) jest rzadkim zaburzeniem metabolicznym o podłożu genetycznym, które jest spowodowane niedoborem aktywności enzymu glukocerebrozydazy (mutacja genetyczna genu GBA1) – enzym ten jest odpowiedzialny za rozkład glukocerebrozydu na glukozę i ceramid. W wyniku tego niedoboru dochodzi do gromadzenia się nieprzetworzonych substratów, takich jak glukozyloceramidu (GL1) i innych glikolipidów (tłuszczów) w kościach, śledzionie, wątrobie, szpiku kostnym, płucach oraz tkankach nerwowych. Gromadzące się tłuszcze prowadzą do stopniowego niszczenia organów i tkanek.
Wyróżnia się trzy główne typy kliniczne choroby Gauchera (1, 2 i 3) oraz dwie formy kliniczne: letalną okołoporodową i sercowo-naczyniową. Do najczęstszych objawów związanych z chorobą Gauchera należą: hepatosplenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony), osteopenia (niższa gęstość mineralna kości), anemia, małopłytkowość, choroby płuc.
Choroba Gauchera często jest rozpoznawana u hematologa (zdecydowana większość przypadków) lub neurologa ze względu na towarzyszące jej objawy. Wczesna diagnoza choroby Gauchera może pomóc w uniknięciu powikłań związanych z chorobą, np. neurologicznych i uszkodzenie narządów.
Chorobą Gauchera dotkniętych jest od 0,45 do 25,0 przypadków na 100 000 żywych urodzeń dla wszystkich podtypów choroby podaje publikacja naukowa „Gaucher Disease”, 2018, Pastores GM.
Przyczyny choroby Gauchera
Choroba Gauchera jest spowodowana defektem w genie GBA1 (zlokalizowanym na dłuższym ramieniu chromosomu 1), który koduje enzym zwany glukocerebrolipazą lub glukocerebrazydazą. Ten defekt prowadzi do gromadzenia się substancji zwanej glukocerebrozydem w komórkach organizmu, co prowadzi do uszkodzenia tkanek i narządów.
Choroba Gauchera dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że osoba musi odziedziczyć po jednym zmutowanym genie od każdego z rodziców (nosicielów), aby wystąpiła choroba. Osoby, które odziedziczyły tylko jeden zmutowany gen, są nosicielami choroby, ale zwykle nie wykazują objawów choroby.
Choroba Gauchera – objawy
Objawy choroby Gauchera w zależności od typu oraz postaci:
- Typ 1 nieneuropatyczny o przewlekłym przebiegu – najczęstszy typ, charakteryzuje się obecnością klinicznych lub radiologicznych objawów ze strony układu kostnego (np. osteopenia, ogniskowe zmiany lityczne lub sklerotyczne, martwica kości, bóle kostne), hepatosplenomegalią (powiększenie wątroby oraz powiększenie śledziony), niedokrwistością, małopłytkowością, chorobą płuc oraz brakiem pierwotnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Objawy choroby mogą wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej pojawiają się w dzieciństwie lub wczesnej dorosłości- charakteryzuje się brakiem pierwotnego zajęcia ośrodkowego układu nerwowego.
- Typ 2 – neuropatyczna ostra – jest typem o ciężkim przebiegu, charakteryzującą się pierwotnym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, występującym przed drugim rokiem życia, ograniczonym rozwojem psychoruchowym oraz szybkim postępem choroby, prowadzącym do zgonu między drugim a czwartym rokiem życia. Objawy kliniczne obejmują objawy ogniskowe, takie jak objawy piramidowe i bulbarne, zaburzenia poznawcze, a także hepatosplenomegalię, małopłytkowość, chorobę płuc i zmiany skórne.
- Typ 3 – neuropatyczna ostra – jest typem charakteryzującym się pierwotnym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, które występuje w dzieciństwie, a przebieg choroby jest wolniejszy, co może prowadzić do przeżycia do trzeciej lub czwartej dekady życia. Objawy kliniczne obejmują apraksję, drgawki, postępującą miokloniczną padaczkę, hepatosplenomegalię, małopłytkowość, zaburzenia połykania chorobę płuc i zmiany skórne.
- Letalna okołoporodowa – jest rzadką postacią choroby, która charakteryzuje się ciężkim uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego i zwykle prowadzi do zgonu w okresie okołoporodowym. Objawy kliniczne obejmują kolodionowe zmiany skórne, a także obrzęk płodu (niedokrwistość zagrażająca życiu płodu).
- Sercowo-naczyniowa – jest rzadką postacią, która charakteryzuje się głównie objawami sercowo-naczyniowymi. Osoby dotknięte tą postacią choroby mogą wykazywać zwapnienie zastawek aortalnych i mitralnych, łagodną splenomegalię, zmętnienie rogówki oraz zawężenie pola widzenia w górnych segmentach. Dodatkowo, badania sugerują, że nosiciele jednego z patogennych wariantów w genie GBA1 mogą mieć zwiększone ryzyko wystąpienia choroby Parkinsona.
U dzieci z chorobą Gauchera może wystąpić opóźnienie wzrostu i dojrzewania.
Leczenie choroby Gauchera
Leczenie choroby Gauchera obejmuje terapię ukierunkowaną na leczenie objawów oraz terapię ukierunkowaną na cel. W leczeniu choroby stosuje się terapie ukierunkowane na leczenie objawów, które obejmują terapię zastępczą enzymatyczną (ERT), terapię redukującą podłoże (SRT) oraz przeszczepienie komórek macierzystych hematopoetycznych (HSCT) wg publikacji naukowej „Gaucher Disease”, 2018, Pastores GM:
- Terapia z zastosowaniem enzymów zastępczych (ERT) – polega na podawaniu pacjentom brakującego enzymu, który umożliwia rozkład zmagazynowanych substancji, takich jak glukocerebrozyd (GL1).
- Terapia redukcji substratu (SRT) – polega na zmniejszeniu ilości substratu, który jest przetwarzany przez brakujący enzym. W ten sposób zmniejsza się ilość nagromadzonego glukocerebrozydu (GL1) w organizmie pacjenta. W SRT stosuje się leki, takie jak miglustat, który hamuje syntezę GL1, co prowadzi do zmniejszenia objawów choroby.
- Przeszczepienie komórek macierzystych krwi (HSCT) – to procedura, w której pacjentowi przeszczepia się zdrowe komórki macierzyste krwi, które mają zdolność do wytwarzania zdrowych komórek krwi. W przypadku choroby Gauchera, HSCT może być rozważane u osób z postacią neurologiczną choroby, które nie reagują na terapię z zastosowaniem enzymów zastępczych (ERT) lub terapię redukcji substratu (SRT).
W przypadku choroby Gauchera, terapia ukierunkowana na cel obejmuje regularne monitorowanie istniejących objawów, reakcji pacjenta na opiekę wspomagającą oraz pojawiania się nowych objawów . Dzięki temu podejściu leczenie może być dostosowywane w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz reakcji na terapię, co ma na celu osiągnięcie jak najlepszych wyników terapeutycznych.
Diagnostyka
Diagnostyka choroby Gauchera opiera się na kilku krokach. W przypadku podejrzenia choroby, można zastosować następujące podejścia diagnostyczne wg. publikacji naukowej „Gaucher Disease”, 2018, Pastores GM:
- Badanie krwi w kierunku enzymu glukocerebrozydazy – niedobór aktywności tego enzymu we leukocytach krwi obwodowej lub innych komórkach jądrowych jest kluczowym markerem choroby Gauchera
- Testy genetyczne – identyfikacja dwóch patogennych (lub potencjalnie patogennych) wariantów w genie GBA1 za pomocą testów genetycznych może potwierdzić diagnozę choroby Gauchera
- Kryteria kliniczne – obecność cech charakterystycznych dla poszczególnych typów choroby, takich jak hepatosplenomegalia, niedokrwistość, małopłytkowość, choroba płucna, czy pierwotne zmiany w układzie nerwowym, mogą również sugerować podejrzenie tej diagnozy. Powyższe kryteria można zdiagnozować poprzez badania obrazowe typu USG, tomografię komputerowa (TK), rezonans magnetyczny (MRI) czy biopsję szpiku kostnego.
Choroba Gauchera daje niespecyficzne objawy, więc jej rozpoznanie może być utrudnione. Może być pomylona z innymi chorobami, które również powodują gromadzenie się lipidów w organizmie takimi jak:
- Choroba Niemanna-Picka
- Choroba Fabriego
oraz chorobami krwi takimi jak:
- Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
- Mielodysplazja
- Białaczka
- Choroba von Willebranda.
W jakim wieku może pojawić się choroba Gauchera?
Choroba Gauchera może wystąpić w różnych okresach życia wg publikacji naukowej „Gaucher Disease”, 2018, Pastores GM:
- Typ 1 – jest najczęstszą postacią i może pojawić się w każdym wieku, ale najczęściej diagnozowany jest u dorosłych.
- Typ 2 – ma początek w okresie niemowlęcym, z ograniczonym rozwojem psychoruchowym i szybko postępującym przebiegiem, prowadzącym do zgonu w wieku od dwóch do czterech lat.
- Typ 3 – może mieć początek przed drugim rokiem życia, ale często przebiega wolniej, pozwalając na przeżycie do trzeciej lub czwartej dekady życia.
- Postać perinatalna – jest najczęściej rozpoznawana w okresie prenatalnym lub po urodzeniu.
- Postać sercowo-naczyniowa – jest zwykle rozpoznawana w okresie dorosłym, zwykle w wieku około 30-40 lat. Jednakże, w niektórych przypadkach, objawy kardiologiczne mogą pojawić się wcześniej, a nawet w dzieciństwie.
Choroba Gauchera – powikłania
Osoba chorująca na chorobę Gauchera może doświadczać wielu powikłań zdrowotnych w przypadku niepodjęcia leczenia, poniżej pogrupowane zaburzenia wraz z chorobami:
- Zaburzenia hematologiczne: takie jak niedokrwistość, małopłytkowość i leukopenia.
- Zaburzenia układu kostnego: takie jak osteopenia, osteonekroza, osteoskleroza, objaw kolby Erlenmeyera, bóle kostne.
- Zaburzenia płucne: takie jak zwłóknienie płuc i niewydolność oddechowa.
- Zaburzenia w obrębie układu nerwowego: takie jak drgawki, ataksja, spastyczność i upośledzenie intelektualne.
- Zaburzenia układu sercowo-naczyniowego: takie jak zwapnienia zastawek serca, nadciśnienie płucne i choroba wieńcowa.
- Zwiększone ryzyko rozwoju chorób nowotworowych: mięsaki tkanek miękkich, chłoniaki i rak trzustki.
Mity dotyczące Choroby Gauchera
Niektóre z najczęstszych mitów dotyczących choroby Gauchera to:
- Mit 1 – jest bardzo rzadka – Choroba Gauchera jest rzadka, ale nie tak rzadka, jak się powszechnie uważa. Szacuje się, że choroba ta występuje u 1 na 40 000 do 60 000 ludzi.
- Mit 2 – dotyczy tylko Żydów – Choroba Gauchera występuje u ludzi różnych ras i grup etnicznych, a nie tylko u Żydów. Jednak częstość występowania choroby jest wyższa wśród Żydów niż w innych populacjach.
- Mit 3 – jest dziedziczona tylko przez matkę – Choroba Gauchera jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że aby dziecko odziedziczyło chorobę, musi odziedziczyć po jednym mutowanym genie od obojga rodziców.
- Mit 4 – jest chorobą dziecięcą – Choroba Gauchera może wystąpić w każdym wieku, a jej objawy i nasilenie mogą się różnić w zależności od typu choroby.
