Choroba Niemanna-Picka (NPD) to rzadka choroba genetyczna charakteryzująca się gromadzeniem lipidów w organizmie (stąd określenie choroba spichrzeniowa), jest spowodowana defektem w działaniu enzymu zwanej sfingomielinazą kwaśną (ASM). W wyniku defektu tego enzymu, dochodzi do gromadzenia się sfingomieliny w lizosomach komórek w postaci jej złogów, co prowadzi do powstania charakterystycznych komórek piankowatych. Te gromadzące się lipidy mogą prowadzić do uszkodzenia narządów, takich jak wątroba, śledziona i mózg. Nasilenie objawów klinicznych zależy od momentu pojawienia się pierwszych objawów. Nieleczona choroba stopniowo prowadzi do śmierci.
Dziedziczenie tej cechy przebiega w sposób autosomalnie recesywny, co oznacza, że dziecko będzie miało tę cechę tylko wtedy, gdy odziedziczy wadliwą kopię genu od obu rodziców. Innymi słowy, aby wystąpiła ta cecha, obie kopie genu muszą być wadliwe.
(NPD) może pojawić się w różnym wieku, w zależności od typu choroby. Typ A NPD zwykle diagnozuje się u niemowląt w pierwszych 6 miesiącach życia, podczas gdy typ B NPD może pojawić się u dzieci lub dorosłych. Częstotliwość pojawiania
Spis Treści
Przyczyny występowania choroby Niemanna Picka
Choroba Niemanna-Picka (NPD) jest spowodowana mutacjami w genie SMPD1, który koduje enzym sfingomielinazę kwaśną (ASM). Mutacje w tym genie prowadzą do niedoboru aktywności ASM i są przyczyną typów A i B NPD. Mutacja w innych genach, takich jak NPC1 i NPC2, są przyczyną typu C NPD.
Typy Choroby Niemanna Picka
Istnieją trzy główne typy tej choroby – typ A,B oraz C:
Typ A – Pacjenci z typem A Niemanna Picka prezentują się zwykle z hepatosplenomegalią (powiększona wątroba i śledziona) w okresie niemowlęcym oraz poważnymi objawami związanymi z układem nerwowym, takimi jak: hipotonia (obniżone napięcie mięśniowe), brak osiągania kolejnych etapów rozwojowych (pokonywanie kamieni milowych), trudności w oddychaniu. W około 50% przypadków u niemowląt z typem A NPD występuje czerwona plama w okolicy plamki żółtej. Dodatkowymi chorobami współistniejącymi mogą być żółtaczka, zaburzenia wzrostu oraz ciężkie uszkodzenie mózgu. Objawy choroby postępują szybko, a chorzy rzadko przeżywają dłużej niż 2-3 lata.
Typ B – pacjenci chorujący na typ B Niemanna Picka zwykle wykazują hepatosplenomegalię (powiększona wątroba i śledziona) oraz zmiany patologiczne w płucach takie jak: problemy z oddychaniem, duszność, kaszel, ból w klatce piersiowej, a także zmniejszoną wydolność płuc oraz zmiany w układzie krwionośnym, a także problemy z kośćmi i stawami. Zazwyczaj nie występują u nich objawy związane z układem nerwowym, a objawy neurologiczne pojawiają się stosunkowo rzadko. Wiek wystąpienia i tempo postępu choroby znacznie się różnią wśród pacjentów z typem B, a wielu z nich osiąga nawet wiek dorosły, ale około 20% dzieci z typem B NPD umiera w wyniku przebiegu tej choroby. Najczęściej wykrywana w okresie dojrzewania u pacjenta.
Typ C – spowodowany defektem w transporcie cholesterolu. W typie C Niemanna Picka występuje zaburzenie w dwóch różnych białkach wiążących cholesterol (NPC1 i NPC2), co prowadzi do gromadzenia się cholesterolu w komórkach. W przeciwieństwie do typów A i B NPD, które są spowodowane deficytem aktywności enzymu sfingomielinazy kwaśnej. Najczęściej rozpoznawana w wieku dorosłym.
Trzy główne mutacje typu A NPD często występują u dzieci pochodzenia żydowskiego aszkenazyjskiego, stanowiąc około 90% przypadków. Mutacja deltaR608, powiązana z NPD typu B, jest obserwowana u 15-20% osób w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej. Inna mutacja, A359D, występuje u ponad 90% pacjentów z NPD typu B w Chile jak podaje publikacja naukowa „Types A and B Niemann-Pick disease”, 2016, Edward H. Schuchman, Robert J. Desnick.
Jak często występuje choroba Niemanna-Picka?
- Typy A i B dotykają ok. 1 na 250 tysięcy osób,
- Typ C – 1 na 150 tysięcy.
Objawy
Choroba Niemanna-Picka wykazuje następujące objawy w zależności od jej typu:
- Żółtaczka (w tym poporodowa)
- Nawracające infekcje płuc
- Hepatosplenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony)
- Ból brzucha
- Postępujące zaburzenia motoryczne
- Zaburzenia napięcia mięśniowego
- Krótki oddech
- Czerwona plamka w okolicy plamki żółtej na siatkówce oka
- Zaburzenia pamięci i koncentracji
- Ciemna skóra
- Spuchnięty brzuch
- Opóźnienie wzrostu
- Upośledzenie umysłowe
- Zmiany neurologiczne (w tym hipotonia, degeneracja neurologiczna)
- Zaburzenia czynności płuc
- Zmiany w układzie kostnym (bóle stawów i kości)
- Niskie poziomy płytek krwi
- Zmiany lipidowe w osoczu (podwyższone triglicerydy, zmiany w LDL i HDL)
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- Zaburzenia dojrzewania płciowego
- Osteopenia
- Zaburzenia pracy serca
- Zaburzenia krzepnięcia krwi
- Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym
- Zaburzenia widzenia
- Zaburzenia mowy i języka
- Zaburzenia połykania
- Zaburzenia koordynacji ruchowej
Leczenie choroby Niemanna-Picka
Choroba Niemanna-Picka nie jest uleczalna. Istnieją różne podejścia terapeutyczne mające na celu łagodzenie objawów i poprawę jakości życia pacjentów, ale nie mają na celu usunięcia przyczyny choroby:
- Dla pacjentów z typem A NPD, terapia jest skomplikowana i zazwyczaj obejmuje opiekę paliatywną w celu łagodzenia objawów neurologicznych i wspierania funkcji życiowych. Badania nad terapią zastępczą enzymu oraz terapią genową są w toku, ale żadna z tych metod nie jest jeszcze powszechnie dostępna
- Dla pacjentów z typem B NPD, leczenie skupia się na kontroli objawów, takimi jak hepatosplenomegalia i zmiany patologiczne w płucach. W niektórych przypadkach przeszczepienie wątroby może być rozważane jako opcja leczenia
- Dla pacjentów z typem C NPD obejmuje kontrolę objawów neurologicznych, hepatosplenomegali, zaburzeniami funkcji wątroby oraz problemami związanych z układem oddechowym. Terapia fizyczna, terapia mowy i terapia zajęciowa mogą być również stosowane w celu poprawy funkcji motorycznych i komunikacyjnych
Badania nad terapiami eksperymentalnymi, takimi jak terapia genowa, terapia zastępcza enzymu, leczenie farmakologiczne czy przeszczepem szpiku kostnego nadal trwają i mogą przynieść nadzieję na przyszłe skuteczne leczenie.
Diagnostyka i rozpoznanie
Rozpoznanie choroby Niemanna-Picka najczęściej zaczyna się w okresie noworodkowym. Polega na przeprowadzeniu badań biochemicznych, które mierzą poziom kwaśnej sfingomielidazy w osoczu krwi. U kobiet w ciąży obciążonych genetycznie, zaleca się wykonanie badań genetycznych w celu wykrycia charakterystycznej mutacji, co często odbywa się poprzez amniopunkcję (pobranie płynu owodniowego).
Badania genetyczne są również stosowane w diagnostyce prenatalnej, szczególnie w przypadkach, gdzie istnieje wysokie ryzyko wystąpienia choroby.
Diagnozowanie choroby Niemanna-Picka u dorosłych opiera się na:
- Badaniach klinicznych – lekarz przeprowadza badanie fizyczne i ocenia objawy kliniczne, takie jak hepatosplenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony), problemy z oddychaniem, zaburzenia neurologiczne
- Badaniach biochemicznych – ocenia się aktywność enzymu sphingomyelinozydazy (ASM) w próbkach krwi lub innych tkankach. Zmniejszona aktywność ASM jest charakterystyczna dla tej choroby
- Badaniach genetycznych – sekwencjonowaniu (określanie dokładnej sekwencji nukleotydów) genu SMPD1, który koduje ASM.
Objawy choroby u dorosłych są zwykle mniej nasilone niż u dzieci, co może utrudnić diagnozę.
Choroba Niemanna-Picka – rokowania
W przypadku typu A choroby, większość pacjentów umiera przed 2-3 rokiem życia. Natomiast w przypadku typu B, pacjenci zazwyczaj żyją dłużej, ale mogą doświadczać poważnych powikłań, takich jak niewydolność wątroby, krwotoki, stała konieczność podawania tlenu, infekcje płucne i pęknięcie śledziony. Rokowania pacjentów z chorobą Niemanna-Picka zależą od indywidualnego przebiegu choroby i mogą się znacznie różnić.
Jak wygląda dieta w przypadku choroby Niemanna-Picka?
W przypadku pacjentów z chorobą Niemanna-Picka typu B, którzy mają problemy z wątrobą, zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza tłuszczów nasyconych i trans, które mogą zwiększać ryzyko stłuszczenia wątroby. Zaleca się również unikanie alkoholu, który może dodatkowo obciążać wątrobę.
Dieta powinna być bogata w składniki odżywcze, takie jak białko, węglowodany, witaminy i minerały, aby wspierać ogólny stan zdrowia pacjenta i zapewnić mu odpowiednią ilość energii do codziennych aktywności.
