Zapalenie rogówki wywołane wirusem opryszczki pospolitej typu 1 (HSV) jest główną przyczyną ślepoty zakaźnej. Choroba kliniczna występuje zmiennie w całej rogówce, od nabłonka do śródbłonka, a nawracające zapalenie zrębu rogówki wywołane przez HSV jest związane z bliznowaceniem rogówki i neowaskularyzacją.
Według WHO ponad 3,7 miliarda ludzi w wieku poniżej 50 lat- 67% światowej populacji-zostało zarażonych wirusem opryszczki pospolitej. Zakażenie wirusem Herpes simplex może być szczególnie ciężkie u pacjentów z niedoborem odporności, np. z zespołem nabytego niedoboru odponości (AIDS).
Co to jest opryszczka oczna?
Jest to zakażenie obejmujące elementy narządu wzroku. Czynnikiem wywołującym chorobę (etiologicznym) jest wirus HSV 1. Zakażenie po raz pierwszy występuje w okresie wczesnego dzieciństwa i jest bezobjawowe. Czasem mogą pojawiać się wykwity skórne na powiekach i różnych okolicach, również grudkowe zapalenie spojówek- „coniunctivitis follicularis”, wraz z lokalnym-powiększeniem węzłów chłonnych- limfadenopatią.
Jakie elementy oka zajmuje wirus opryszczki?
Herpetyczne zapalenie oka może zajmować następujące struktury:
- brzegi powiek i spojówkę(wywołując zapalenie brzegów powiek i spojówki),
- rogówkę (nabłonkowe, tarczowate, miąższowe martwicze zapalenie rogówki, lub owrzodzenie neutroficzne rogówki),
- tęczówkę i ciało rzęskowe,
- pośrednią część gałki ocznej i biegun tylny.
Opryszczka oka – objawy
Pierwotne zakażenie wirusem opryszczki typu 1 występuje w dzieciństwie i z gorączką (temperatura> 38 st.C) i lokalnym powiększeniem regionalnych węzłów chłonnych- limfodenopatią. Natomiast HSV typu 2 może być szczególnie groźny dla niemowlęcia podczas porodu przenosząc się drogą wertykalną (czyli z matki na płód przed-, w trakcie lub- po urodzeniu)
Dolegliwości, które często deklaruje pacjent (subiektywne):
- ból,
- uczucie ciała obcego,
- światłowstręt,
- łzawienie,
- niewyraźne zamazane widzenie z efektem „halo”,
- dyskomfort,
- zadrażnienie oka.
Podczas zajęcia nabłonka przez wirusa, występują charakterystyczne punktowe zmiany zapalne. Zlewając się ze sobą, tworzą charakterystyczne drzewkowate owrzodzenie.
Inne objawy:
- obrzęk miąższowy,
- osady rogówkowe,
- pofałdowana błona Descementa,
- pierścień immunologiczny Wessely’ego,
- wzrost ciśnienia gałki ocznej (jako efekt zapalenia utkania beleczkowego),
- zmiany bliznowate,
- unaczynienie rogówki (powierzchowne, głębokie),
- złogi lipidowe w obrębie rogówki,
- sektorowe ubytki nabłonka barwnikowego tęczówki,
- zapalenie rogówki,
- zapalenie błony naczyniowej,
- obliteracja naczyń tętniczych,
- pełnościenne ogniska martwicy siatkówki.
Diagnoza opryszczki oka
Weryfikacja etiologii opryszczkowego zapalenia oka zazwyczaj odbywa się na podstawie patognomonicznych lub typowych objawów klinicznych dla HSV. W przypadku nietypowym korzystne jest wykonanie hodowli tkankowej, bądź badania PCR.
Leczenie opryszczki oka
Podstawowym preparatem w leczeniu HSV jest acyklowir. Mechanizm leków przeciwwirusowych z tym składnikiem opiera się na blokowaniu syntezy materiału genetycznego wirusa- DNA. Stosuje się go w formie maści 3% do oczu (worka spojówkowego) 2 razy na dobę lub w formie doustnej 5 x dziennie w dawkach (200mg, 400mg lub 800 mg). W ciężkim uogólnionym zakażeniu można stosować lek doustnie przez 10 dni. Zastosowane leki w terapii to acyklowir, który ma dużą skuteczność terapeutyczną. W przypadku nieskuteczności leczenia, można zastosować krople z tryfluorydyną lub w maści.
Opryszczka na oku u dziecka
Do zakażenia wirusem dochodzi najczęściej między 1. a 5. r.ż. Opryszczka u dzieci może występować w obrębie skóry, błon śluzowych, oka, narządów płciowych, ośrodkowego układu nerwowego lub uogólnionych zakażeń. Występujące u dzieci zapalenie spojówek i/lub rogówki objawia się obrzękniętymi, nastrzykniętymi spojówkami bez lub z niewielką ilością ropnej wydzieliny. Występuje postać powierzchowna owrzodzenia o drzewkowatym kształcie lub głębokiego w kształcie dysku. Często pojawiają się pęcherzyki na powiekach. Konieczna jest dalsza diagnostyka i różnicowanie z adenowirusowym zapaleniem. Pierwotne zakażenie goi się bez śladu, natomiast ponowne zakażenie prowadzi do powstania blizn, które upośledzają widzenie dziecka.
Jakie choroby oka może wywołać wirus opryszczki?
Herpes simplex virus może wywołać zapalenie rogówki wywołane przez wirusa opryszczki pospolitej z łac. „keratitis herpetica”. W zależności od lokalizacji wyróżniamy formy powierzchowne jak i formy głębokie zapalenia rogówki.
Opryszczkowe zapalenie rogówki powierzchowne- keratitis herpetica superficialis
Cechuje się płytkim owrzodzeniem, o lokalizacji centralnej i budowie gałęzi drzewa „keratitis dendritica” lub gwiazdy „keratitis stellata”. Podczas badania fizykalnego, zabarwienie fluoresceiną daje obraz owrzodzenia w centralnej części. Po zabarwieniu różem bengalskim, widoczne są komórki nabłonka z zawartością wirusa. Po kuracji steroidami kształt ulega zmianie do „keratitis geographica”.
Owrzodzenie opryszczkowe poinfekcyjne, troficzne- ulceratio postinfectiosa, metaherpetica
Powstaje w wyniku uszkodzenia błony podstawnej nabłonka w przebiegu ostrej infekcji wirusowej i działaniem toksycznym leków. Regeneracja błony zachodzi bardzo wolno- 8-12 tygodni. Podczas migracji komórek nabłonka nie są w stanie utrzymać się na zaburzonym strukturalnie podłożu. Przebieg kliniczny: owrzodzenia występują owalnie, z podminowanymi brzegami, które zostały uszkodzone przez ruchy powiek. Terapia polega na mechanicznej ochronie owrzodzenia poprzez preparaty”sztuczne łzy”, osłanianie opatrunkami, zakładanie terapeutycznych soczewek kontaktowych i stosowanie miejscowych antybiotyków jako profilaktyka przed nadkażeniom bakteryjnym.
Zapalenie rogówki tarczowate- keratitis disciformis
Należy do form głębokich zapalenia rogówki, a dokładnie zrębu. Do wystąpienia tej postaci dochodzi w wyniku powstania późnej, immunologicznej odpowiedzi na antygen. Nacieczenie komórkami odpowiedzi immunologicznej i obrzęk struktury miąższu rogówki prowadzi do powstania tarczowego zmętnienia całej części rogówki z przejrzystą strefą obwodową (czasem jest widoczny pierścień Vesselyego). W ciężkim przebiegu widoczne pęcherzowate uniesienia- keratitis bullosa). Jeśli proces zapalny dotrze do tęczówki i ciała rzęskowego mamy do czynienia z „iridocyclitis herpetica”. Gdy zapalny obrzęk obejmie beleczkowania „trabeculitis”- można się spodziewać wzrostu ciśnienia gałki ocznej.
Miaższowe, martwicze, opryszczkowe zapalenie rogówki- keratitis herpetica interstitialis necroticans
Jedna z rzadkich i najcięższych form zapaleń wirusa opryszczki. Charakterystyka: białe, serowate, nieostro odgraniczone nacieki zrębu rogówki, przechodzące w martwicze ropnie rogówki. Zajmując powierzchnię, odsłania przepuklinę przejrzystą, tylnej błony granicznej rogówki-„descemetocele”. Prowadzi to do uszkodzenia funkcji optycznej rogówki- ostrości wzroku. W tej jednostce chorobowej dochodzi często do objęcia praktycznie całego odcinka przedniego oka. Powikłania: po ustąpieniu choroby (od 2-12 miesięcy) pozostają unaczynione blizny rogówki.
Co może grozić zignorowaniem choroby?
Najgroźniejszą formą zajęcia przez wirusy opryszczki zwykłej jest wystąpienie w obrębie OUN- opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (OMR) przez HSV2 przebiega łagodnie, natomiast HSV1 może przebiegać bardzo ciężko i nieleczone prowadzi do śmierci w 70% przypadków.
Jak uchronić się przed opryszczką oczną?
Niestety, nie ma szczepionki ani swoistej immunoglobuliny, która mogłaby uchronić przed zakażeniem.
Jak można zarazić się opryszczą oczną?
Wirus przenosi się przez bezpośredni kontakt drogą kropelkową z wydzieliną pęcherzykową (surowiczą), drogą wziewną, poprzez krew i wydzieliny ustrojowe. Uszkodzona skóra lub błony śluzowe sprzyjają zakażeniu a źródłem zakażenia są ludzie ze zmianami chorobowymi lub bezobjawowi nosiciele. Jest możliwe zakażenie noworodków także podczas porodu.
Wirus opryszczki może pozostawać w stanie utajenia w zwoju Gassera (w zwoju nerwu trójdzielnego) i może nawracać przy wystąpieniu czynników takich jak:
- przeziębienie
- nadmierne promieniowanie UV
- miesiączka
- stres
- uraz fizyczny
- choroby gorączkowe.
By uniknąć ponownego wystąpienia należy możliwie ograniczyć, bądź eliminować powyższe sytuacje.
Źródła:
- Niżankowska M.H, “Okulistyka. Podstawy kliniczne” , Wydawnictwo Lekarskie PZWL,Warszawa 2007
- Grzybowski A. “Okulistyka” Edra Urban & Partner Wrocław 2018, wyd.1
- ” Stany nagłe w okulistyce” J. Szaflik, Iwona Grabska- Liberek, Justyna Izdebska; PZWL Warszawa 2013, wydanie I
