Spis treści
Czym jest zapalenie nerwu wzrokowego?
Zapalenie nerwu wzrokowego to stan zapalny nerwów wzrokowych, który może powodować ostre uszkodzenie nerwu wzrokowego i utratę wzroku. Jest to częsty kliniczny objaw zapalenia ośrodkowego układu nerwowego i najczęściej rozwija się w przebiegu stwardnienia rozsianego (SM), ale są znane też inne przyczyny.Zapalenie nerwu wzrokowego może być pierwszym objawem stwardnienia rozsianego. Postawienie szybkiej diagnozy jest kluczowe, by ograniczyć pogorszenie widzenia, przyszłe komplikacje neurologiczne i uszkodzenie innych narządów.
Zapalenie nerwu wzrokowego jest objawem stwardnienia rozsianego występującym u 15-25% pacjentów, a u dodatkowych 35-50% rozwija się w pewnym momencie w rozwoju choroby – wskazuje Albert and Jakobiec’s Principles and Practice of Ophthalmology (2022).
Zapalenie nerwu wzrokowego może dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych, a jego przyczyny są różnorodne. Jednak kobiety chorują dwa razy częściej niż mężczyźni, a biali dominują w rozkładzie rasowym. Zapalenie nerwu wzrokowego związane z MOG-IgG występuje nieco częściej u kobiet (57%), a wiek jego wystąpienia może się znacznie różnić (zakres: od 2 do 79 lat), najczęściej objawia się między 20-45 rokiem życia jak podaje publikacja naukowa „Optic Neuritis”, 2019 Jeffrey L. Bennett.
Rodzaje zapalenia nerwu wzrokowego
Wyróżniamy następujące rodzaje: pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego oraz wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego:
Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego
Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego to najczęstsza neuropatia nerwu wzrokowego u dorosłych, związana z procesem demielinizacyjnym. W tym procesie osłonka mielinowa nerwu wzrokowego ulega uszkodzeniu i jest zastępowana tkanką glejową, co zakłóca przewodnictwo nerwowe. Chociaż może występować jako izolowana zmiana, często wiąże się ze stwardnieniem rozsianym (SM) i innymi chorobami demielinizacyjnymi, takimi jak choroby Devica i Schildera.
Wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego
Wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, czyli zapalenie tarczy nerwu wzrokowego to stan zapalny dotyczący tego odcinka nerwu wzrokowego, często powiązany z zapaleniem siatkówki. Jednym z jego typów jest neuroretinitis, który łączy objawy zapalne nerwu wzrokowego i siatkówki. Zapalenie wewnątrzgałkowe może mieć różne przyczyny, w tym zakażenia wirusowe, takie jak świnka czy odra, a także powikłania po szczepieniach. Przyjmuje się, że wirusowe choroby zakaźne stanowią najczęstszą przyczynę wewnątrzgałkowego zapalenia nerwu wzrokowego.
Może być również związane z chorobami, takimi jak borelioza czy toksoplazmoza.
Ile trwa zapalenie nerwu wzrokowego?
Zapalenie nerwu wzrokowego może być widoczne przez 2 do 6 tygodni po początkowym wystąpieniu, a jego ustąpienie może zająć kilka miesięcy – wskazuje publikacja naukowa „Optic Neuritis”, 2019, Jeffrey L. Bennett. W większości przypadków przejściowa utrata wzroku ustępuje samoistnie, jednak odzyskanie wzroku w przypadku nawracającej choroby jest mniej powszechne.
Jeśli utrata wzroku pogarsza się przez dłużej niż 1-2 tygodnie, może to wskazywać na nietypowe zapalenie nerwu wzrokowego, takie jak sarkoidoza, infekcja czy inne schorzenia. Inne przyczyny neuropatii nerwu wzrokowego, takie jak uciskowe lub toksyczne neuropatie nerwu wzrokowego, również muszą być wzięte pod uwagę.
Zapalenie nerwu wzrokowego – objawy
Objawy zapalenia nerwu wzrokowego:
- Pogorszenie widzenia:
- Stopniowa utrata ostrości wzroku, która może postępować po pierwszych objawach.
- Zmniejszenie widzenia w jednym lub obu oczach.
- Zmętnienie widzenia.
- Niezdolność do widzenia jednym okiem.
- Ból i dyskomfort:
- Ból oka, który nasila się podczas ruchu gałki ocznej.
- Ból podczas ruchu oka, nawet bez utraty wzroku.
- Tępy ból w oku, który nasila się podczas dotykania lub poruszania okiem.
- Ból głowy, ogólny lub w okolicy oka.
- Ból w oku lub za okiem, zwłaszcza podczas ruchu oka.
- Upośledzenie postrzegania barw:
- Utrata percepcji kolorów, kolory mogą wydawać się mniej żywe niż zwykle.
- Problemy z rozróżnianiem kolorów.
- Zaburzenia pola widzenia:
- Defekt pola widzenia.
- Utrata widzenia obwodowego, która może występować w różnych wzorach, takich jak utrata widzenia centralnego lub obwodowego.
- Inne objawy:
- Migotanie lub migające światła podczas ruchów oczu.
- Względny defekt źrenicowy (RAPD).
- Nieprawidłowa reakcja źrenicy na jasne światło.
- Widzenie, które staje się niewyraźne, zwłaszcza po wzroście temperatury ciała, na przykład po gorącym prysznicu czy ćwiczeniach.
Zapalenie nerwu wzrokowego – przyczyny
- Choroby zakaźne:
- Wirusowe choroby zakaźne: Odra, świnka, herpeswirusy.
- Bakteryjne choroby zakaźne: Borelioza, choroba kociego pazura, kiła.
- Inne: Zapalenie zatok, zapalenie oczodołu, zapalenie przyzębia.
- Choroby autoimmunologiczne i choroby neurologiczne:
- Stwardnienie rozsiane (SM): Choroba, gdzie układ immunologiczny atakuje osłonkę mielinową w mózgu. Ryzyko rozwoju SM po zapaleniu nerwu wzrokowego wynosi ok. 50% w ciągu życia.
- Neuromielitis optica (NMO): Stan zapalny wpływający na nerw wzrokowy i rdzeń kręgowy.
- Zaburzenie związane z przeciwciałami przeciwko glikoproteinie oligodendrocytów (MOG): Może powodować zapalenie nerwu wzrokowego, rdzenia kręgowego lub mózgu.
- Demielinizacja nerwu wzrokowego: Proces polega na rozpadzie osłonki mielinowej przez chorobę.
- Inne choroby:
- Choroby reumatyczne
- Cukrzyca
- Zapalenie tętnic
- Miażdżyca
- Sarcoidosis
- Choroba Behçeta
- Toczeń rumieniowaty układowy
- Leki i toksyny:
- Ethambutol: stosowany w leczeniu gruźlicy.
- Zatrucie związkami chemicznymi jak np. metanol: składnik środków przeciwmroźnych, farb i rozpuszczalników.
- Idiopatyczne przyczyny:
- Nawracające izolowane zapalenie nerwu wzrokowego.
- Przewlekłe nawracające zapalenie nerwu wzrokowego o charakterze zapalnym.
- Samotne izolowane zapalenie nerwu wzrokowego.
- Nieznane przyczyny: W niektórych przypadkach przyczyna zapalenia nerwu wzrokowego jest nieznana. Uważa się, że jest to wynik błędnego ataku układu odpornościowego na substancję okrywającą nerw wzrokowy.
Zapalenie nerwu wzrokowego – leczenie
W pierwszej kolejności stosuje się leki działające objawowo, głównie sterydy, które mają na celu zahamowanie stanu zapalnego. Ostatecznym celem terapii jest wyleczenie choroby podstawowej, która wywołała zapalenie nerwu wzrokowego. W przypadku stwierdzenia zapalenia nerwu wzrokowego, dostępne są następujące metody leczenia:
- Metyloprednizolon: W ostrej fazie zapalenia nerwu wzrokowego często zalecane jest podawanie wysokich dawek metyloprednizolonu dożylnie przez 3 dni w celu przyspieszenia procesu regeneracji.
- Leczenie immunosupresyjne: W sytuacjach nawracającego zapalenia nerwu wzrokowego może być konieczne zastosowanie leczenia środkami osłabiającymi odpowiedź immunologiczną. Do najczęściej stosowanych leków należą prednizon, azatiopryna czy cyklofosfamid.
- Wymiana osocza: W określonych przypadkach, zwłaszcza przy schorzeniu neuromielitis optica (NMO), zalecana może być wymiana osocza jako dodatkowa metoda leczenia.
- Antybiotyki i leki przeciwwirusowe: Gdy przyczyną zapalenia jest infekcja, zalecane może być stosowanie antybiotyków lub leków przeciwwirusowych, w zależności od diagnozy.
- Inne terapie: W zależności od przyczyny zapalenia, mogą być zalecane dodatkowe metody leczenia, takie jak terapia antybiotykowa w przypadku infekcji Bartonellą.
Każdy przypadek zapalenia nerwu wzrokowego wymaga indywidualnego podejścia i dostosowania odpowiedniej terapii. Najważniejszym elementem leczenia jest ustalenie i wyeliminowanie przyczyny zapalenia. Zawsze zalecana jest konsultacja u lekarza okulisty.
Zapalenie nerwu wzrokowego u dzieci
Dziecięce zapalenie nerwu wzrokowego różni się od postaci dorosłej tej choroby pod wieloma względami – około 1/3 dorosłych pacjentów ma jednostronny obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, podczas gdy od 50% do 75% dzieci doświadcza obustronnej utraty wzroku oraz obrzęku obu nerwów wzrokowych.
Dzieci z zapaleniem nerwu wzrokowego zazwyczaj otrzymują dożylnie metyloprednizolon w dawce 1-4 mg/kg dziennie przez 3-5 dni. Następnie przechodzą na doustny prednizon w dawce 1 mg/kg dziennie przez 4-8 tygodni – jak podaje Albert and Jakobiec’s Principles and Practice of Ophthalmology (2022). W przeciwieństwie do dorosłych, dzieci mają tendencję do nawrotów po szybkim zmniejszeniu dawki kortykosteroidów.
Ogólnie rokowanie wzrokowe dla dzieci jest dobre, z ponad 80% dzieci odzyskujących ostrość wzroku do 20/20 lub lepiej.
Zapalenie nerwu wzrokowego – diagnostyka
Poniżej znajduje się lista metod diagnostycznych zapalenia nerwu wzrokowego:
- Badanie dna oka – jest to procedura okulistyczna, która pozwala na ocenę struktur wewnętrznych oka, w tym tarczy nerwu wzrokowego, siatkówki i naczyń krwionośnych.
- Badanie pola widzenia – metoda diagnostyczna oceniająca zakres widzenia pacjenta, pozwalająca na wykrycie wszelkich obszarów utraty wzroku lub ślepoty w polu widzenia.
- Rezonans magnetyczny – zaawansowana technika obrazowania, która wykorzystuje fale radiowe i silne pole magnetyczne do tworzenia szczegółowych obrazów struktur wewnętrznych ciała, w tym mózgu.
- Badania elektrofizjologiczne – Są to testy mierzące aktywność elektryczną w różnych częściach układu nerwowego, takich jak siatkówka oka czy nerwy, co pozwala na ocenę ich funkcjonowania.
- Rozpoznanie zapalenia nerwu wzrokowego można postawić klinicznie na podstawie wywiadu z pacjentem i badania neurookulistycznego.
- Wzrokowe potencjały wywołane mogą być wykorzystywane do diagnozowania zajęcia nerwu wzrokowego, ale nie pozwalają na rozróżnienie różnych ostrych neuropatii nerwu wzrokowego.
- W przypadku typowego zapalenia nerwu wzrokowego można rozważyć podstawowe badania, takie jak szybkość sedymentacji erytrocytów (lub białko C-reaktywne), serologia kiły i radiografia klatki piersiowej.
- MRI oczodołów lub nerwów wzrokowych z gadolinem i zwykle nakłucie lędźwiowe są wykonywane w przypadku nietypowego zapalenia nerwu wzrokowego
Domowe sposoby na zapalenie nerwu wzrokowego
Nie istnieją domowe sposoby na wyleczenie zapalenia nerwu wzrokowego. Zapalenie nerwu wzrokowego jest poważnym schorzeniem, które wymaga konsultacji i leczenia przez lekarza-okulistę.
Istnieją pewne domowe środki, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów:
- Sok warzywny: Soki ze szpinaku, buraka i marchwi mogą zmniejszać stan zapalny nerwów i wynikający z tego odczuwanie bólu.
- Suplementy witaminy B: Witamina B2, witamina B12 i kwas pantotenowy mogą wspierać i chronić funkcje zapalonych nerwów. Działają jako przeciwutleniacze.
- Inne składniki odżywcze: Omega-3, borówka, kwas alfa-liponowy i tauryna mogą być skuteczne w redukcji stanu zapalnego nerwów.
- Ćwiczenia: Umiarkowane spacery przez 20 minut dziennie mogą wspierać wydzielanie i dystrybucję hormonów, które mogą pomóc w redukcji stanu zapalnego nerwów.
- Dieta: W trakcie bolesnych epizodów neuritis warto unikać kawy, herbaty, konserwowanego mięsa, konserwowanej ryby, płatków śniadaniowych i białego chleba.
Czy zapalenie nerwu wzrokowego oznacza stwardnienie rozsiane?
Zapalenie nerwu wzrokowego nie zawsze wskazuje na obecność stwardnienia rozsianego (SM), ale może być objawem SM u 25% przypadków chorych i występuje w trakcie choroby w około 70%, zwykle w fazie nawracająco-ustępującej.
Czy zapalenie nerwu wzrokowego samo przejdzie?
Większość pacjentów odzyskuje wzrok w ciągu 2-3 tygodni bez leczenia. Jednak leczenie kortykosteroidami może przyspieszyć powrót do zdrowia i zmniejszyć ryzyko rozwoju stwardnienia rozsianego.
Nieleczone zapalenie nerwu wzrokowego
Zapalenie nerwu wzrokowego może prowadzić do różnych problemów, takich jak:
- Uszkodzenie nerwu wzrokowego: Wielu ludzi doświadcza pewnego trwałego uszkodzenia nerwu wzrokowego po epizodzie zapalenia nerwu wzrokowego, ale nie zawsze skutkuje to trwałymi objawami.
- Obniżona jakość widzenia: Większość ludzi odzyskuje normalne lub prawie normalne widzenie w ciągu kilku miesięcy. Jednakże niektórzy mogą nadal mieć obniżoną zdolność rozróżniania kolorów. Dla niektórych utrata wzroku pozostaje.
- Skutki uboczne leczenia: Leki sterydowe przepisywane na zapalenie nerwu wzrokowego mogą osłabiać układ odpornościowy, co zwiększa podatność na infekcje. Mogą one również prowadzić do zmian nastroju oraz przyrostu wagi.
B12 a zapalenie nerwu wzrokowego
Niedobór witaminy B12 może prowadzić do zapalenia nerwu wzrokowego, co z kolei może skutkować trwałą utratą wzroku. Witamina B12 jest kluczowa dla prawidłowego działania układu nerwowego, w tym nerwu wzrokowego. Jej niedobór powoduje zaburzenia metaboliczne, które negatywnie wpływają na nerw wzrokowy.
Niedobór B12 obniża poziom ATP, co szkodzi wrażliwym włóknom nerwu wzrokowego, zwłaszcza w pęczku papilomakularnym. Może to prowadzić do bitemporalnej atrofii nerwu wzrokowego oraz ubytku brodawkowatego w polu widzenia (cecocentralnego skotoma) – objawów charakterystycznych dla niedoboru B12 – jak podkreślają autorzy publikacji naukowej „Vitamin B12 Deficiency Optic Neuropathy: a Teaching Case Report”, 2017, Journal of the Association of Schools and Colleges of Optometry.
Wszystko to podkreśla konieczność wczesnego wykrywania i leczenia niedoboru witaminy B12, aby uniknąć poważnych powikłań, takich jak zapalenie nerwu wzrokowego.
Zapalenie nerwu wzrokowego po szczepieniu
W badaniu obserwacyjnym przeprowadzonym na około 3,5 miliona osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez Kaiser Permanente Northern California (KPNC) oceniono wpływ szczepień na ryzyko wystąpienia zapalenia nerwu wzrokowego. W latach 2007-2012 podano ponad 20 milionów dawek różnych szczepionek i zanotowano 1033 przypadki zapalenia nerwu wzrokowego. Po analizie stwierdzono, że żadna ze szczepionek nie zwiększała ryzyka zachorowania na zapalenie nerwu wzrokowego w ciągu 2-42 dni po szczepieniu. Jeśli jakiekolwiek ryzyko istniałoby, byłoby ono mniejsze niż 1 przypadek na milion dawek.