Zapalenie twardówki oka – objawy, przyczyny, leczenie

Rodzaje zapalenia twardówki oka

Istnieje kilka rodzajów zapalenia twardówki, które są klasyfikowane na podstawie lokalizacji i nasilenia stanu zapalnego. Różne rodzaje zapalenia twardówki obejmują:

Zapalenie twardówki przedniej

Przednie zapalenie twardówki – jest najczęstszym typem tego schorzenia i i występuje u 98% pacjentów. Zapalenie twardówki przedniej może być dalej klasyfikowane jako rozlane, guzkowe, martwicze (ze stanem zapalnym lub bez) lub niemartwicze.

Zapalenie twardówki tylnej

Tylne zapalenie twardówki występuje rzadziej i ma groźniejsze konsekwencje, mogące prowadzić do ślepoty. Zmiana obejmuje tylny odcinek twardówki. Wyróżniamy postacie niemartwiczą (rozlaną lub guzkową) lub martwiczą z zapaleniem.

Martwicze zapalenie twardówki

Martwicze zapalenie twardówki jest ciężką postacią zapalenia twardówki, która może prowadzić do zniszczenia tkanek i perforacji gałki ocznej. Może być związane z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) i toczeń rumieniowaty układowy (SLE). W lampie szczelinowej występuje najczęściej ciemnoniebieskie obszary martwicy twardówki. Brak leczenia może skutkować utratą gałki ocznej.

Zapalenie nadtwardówki

Zapalenie nadtwardówki jest odrębnym stanem, który obejmuje zapalenie nadtwardówki, która jest cienką warstwą tkanki między spojówką a twardówką. Jest ono mniej nasilone niż zapalenie twardówki i zwykle ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. Zapalenie nadtwardówki może być proste lub guzkowe i zwykle dotyka osoby młode i dorosłe w średnim wieku.

Zapalenie twardówki oka – objawy

Pierwsze objawy zapalenia twardówki zależą od lokalizacji i nasilenia stanu zapalnego. Pacjenci z przednim zapaleniem twardówki zwykle zauważają zaczerwienienie i tkliwość gałki ocznej, wraz ze światłowstrętem i łzawieniem. U pacjentów z tylnym zapaleniem twardówki może występować pogorszenie widzenia z bólem lub bez. Może wystąpić jednostronne lub obustronne zapalenie.

Objawy zapalenia twardówki oka wymienione w publikacji „Scleritis”(Narciss Okhravi, Bola Odufuwa, Instytut Okulistyki, Moorfields Eye Hospital, 2005):

• Silny ból oka i oczodołu, który może promieniować do ucha, skóry głowy, twarzy i szczęki lub zatok przynosowych
• Tępy i nużący ból nasilający się przy ruchach gałki ocznej.
• Ból nasilający się w nocy i często zakłócający sen
• Ból, który w charakterystyczny sposób budzi pacjenta ze snu wcześnie rano
• Podostry początek bólu, który może nasilać się przez kilka tygodni
• Ból, który jest zwykle silny i często oporny na łagodne leki przeciwbólowe
• Zaczerwienienie i tkliwość gałki ocznej
• Światłowstręt i łzawienie
• Zmniejszone widzenie z bólem lub bez bólu w tylnym zapaleniu twardówki
• Jednostronne lub obustronne zapalenie
• Obrzęk twardówki i rozszerzenie lub zamknięcie głębokiego nadtwardówkowego splotu naczyniowego jako charakterystyczne objawy zapalenia twardówki.

Charakterystyczna triada objawów to: wytrzeszcz (z możliwym opadaniem powieki górnej), silny ból (świadczący o zapaleniu mięśni gałki ocznej), obrzęk spojówki i nadtwardówki ( i oczodołu).

Zapalenie twardówki – przyczyny

Przyczyny zapalenia twardówki, w zależności od jej rodzaju, można przedstawić następująco:

• sytuacje stresowe (1/3 przypadków)
• migrena
• choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń rumieniowaty układowy (SLE), ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK),
• infekcje, w tym infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze i pasożytnicze
• urazy lub uszkodzenie oka
• powikłania procedur medycznych
• dna moczanowa (podagra,artretyzm) lub inne zaburzenia metaboliczne
• niektóre leki, takie jak bisfosfoniany i miejscowe analogi prostaglandyn
• inne, nieznane przyczyny

Diagnostyka zapalenia twardówki

Rozpoznanie zapalenia twardówki obejmuje kompleksowe badanie wzroku i dokładny wywiad medyczny. W celu zdiagnozowania zapalenia twardówki można zastosować następujące metody:

• Badanie lampą szczelinową – jest to standardowa metoda badania oka, która pozwala okuliście na szczegółową wizualizację twardówki i innych struktur oka.
• Próba z fenylefryną- różnicująca zapalenie nadtwardówki z zapaleniem twardówki (za pomocą kropli dospojówkowych). Substancja powoduje skurcz naczyń splotu spojówkowego i powierzchownego splotu nadtwardówkowegowego. W efekcie w zapaleniu nadtwardówki dochodzi do zblednięcia a w przypadku twardówki- brak widocznej zmiany, co świadczy o konkretnym rodzaju zapalenia.
• Badania laboratoryjne – badania krwi mogą zostać zlecone w celu sprawdzenia chorób autoimmunologicznych lub infekcji, które mogą powodować zapalenie twardówki: odczyn Biernackiego (OB), białko C-reaktywne (CRP), morfologia krwi z rozmazem, czynnik reumatoidalny (RF), przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), przeciwciała przeciwcytoplazmatyczne (ANCA), serologiczne badania w kierunku boreliozy, kiły i inne.
• Biopsja – biopsja uszkodzonej tkanki może być wykonana w przypadkach, gdy diagnoza jest niepewna lub gdy podejrzewa się chłoniaka.
• Badania obrazowe – ultrasonografia B-skan (charakterystyczny”objaw litery T” świadczący o obecności płynu w przestrzeni okołogałkowej), rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (TK) mogą być wykorzystane do zdiagnozowania tylnego zapalenia twardówki.
• Angiografia fluoresceinowa
• Optyczna koherentna tomografia przedniego odcinka oka (AS-OCT)
• Badanie indocyjaninowe (ICG) przedniego odcinka.

Zapalenie twardówki oka – leczenie

Leczenie zapalenia twardówki zależy od przyczyny, nasilenia stanu zapalnego i obecności powiązanych powikłań. Można zastosować następujące opcje leczenia:

• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – Leki te są często stosowane jako terapia pierwszego rzutu w przypadku nienekrotyzującego zapalenia twardówki przedniej.
• Kortykosteroidy – leczenie miejscowe nie są skuteczne,jedynie iniekcje okołogałkowe. Ogólnoustrojowe kortykosteroidy mogą być stosowane w celu kontrolowania stanu zapalnego u pacjentów z zapaleniem twardówki. Jednak długotrwałe stosowanie ogólnoustrojowych kortykosteroidów może wiązać się z istotnymi działaniami niepożądanymi.
• Leczenie immunosupresyjne – Leki te mogą być stosowane u pacjentów z ciężkim lub opornym na leczenie zapaleniem twardówki lub u pacjentów z towarzyszącymi chorobami ogólnoustrojowymi. Przykłady obejmują metotreksat (MTX), azatioprynę, mykofenolan mofetylu (MM) i cyklofosfamid.
• Leki biologiczne – Leki te mogą być stosowane u pacjentów z opornym na leczenie zapaleniem twardówki lub u pacjentów z towarzyszącymi chorobami autoimmunologicznymi. Przykłady obejmują inhibitory czynnika martwicy nowotworów (TNF), inhibitory interleukiny-6 (IL-6) i rytuksymab.
• Chirurgia –leczenie operacyjne stosuje się w niektórych, wyjątkowych przypadkach konieczna może być interwencja chirurgiczna w celu leczenia powikłań zapalenia twardówki, takich jak zaćma, jaskra lub odwarstwienie siatkówki. Małe ubytki twardówki powstałe na skutek zapalenia pokrywają się nowo powstałym kolagenem i zazwyczaj nie wymagają leczenia chirurgicznego.

Leczenie zapalenia twardówki często wymaga współpracy lekarzy różnych specjalizacji, takich jak reumatolodzy, interniści czy specjaliści od chorób zakaźnych . To leczenie zapalenie twardówki oka jest oparte przede wszystkim na wyleczeniu choroby podstawowej.

Profilaktyka i zapobieganie

Brak jest specyficznych środków profilaktycznych przeciwko zapaleniu twardówki, ponieważ często wiąże się ono z chorobami ogólnoustrojowymi lub infekcjami, których nie da się uniknąć. Niemniej jednak, wczesne wykrycie i skuteczne leczenie tych chorób może zapobiec powstaniu zapalenia twardówki lub złagodzić jego objawy.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie?

Zapalenie twardówki zwykle nie ogranicza się do jednego epizodu. Choroba, w zależności od typu, ma charakter nawrotowy lub postępujący. Rokowanie przy zapaleniu twardówki zależy od jego przyczyny, stopnia zaawansowania oraz ewentualnych powikłań. W wielu sytuacjach odpowiednie leczenie pozwala skutecznie kontrolować stan zapalny lub nawet go wyeliminować.

Jednakże niektórzy pacjenci mogą borykać się z nawrotami zapalenia twardówki lub doświadczyć powikłań prowadzących do trwałej utraty wzroku. Co więcej, długotrwałe przyjmowanie kortykosteroidów czy leków immunosupresyjnych może nieść za sobą poważne skutki uboczne, co może ograniczyć ich zastosowanie u pewnych grup pacjentów.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W przypadku wystąpienia objawów zapalenia twardówki, takich jak ból oka, zaczerwienienie i tkliwość, należy zwrócić się o pomoc medyczną do okulisty lub innego pracownika służby zdrowia z doświadczeniem w diagnozowaniu i leczeniu chorób zapalnych oczu.

Czy zapalenie twardówki może być objawem innych chorób?

Tak, zapalenie twardówki jest często związane z chorobami ogólnoustrojowymi lub infekcjami. Niektóre z chorób powiązanych z zapaleniem twardówki obejmują:

• Choroby autoimmunologiczne – zapalenie twardówki jest często związane z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń rumieniowaty układowy (SLE) i ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń.
• Infekcje – zapalenie twardówki może być spowodowane infekcjami bakteryjnymi, wirusowymi lub grzybiczymi, takimi jak gruźlica, kiła lub półpasiec.
• Zapalenie naczyń – zapalenie twardówki może być objawem zapalenia naczyń, które jest stanem zapalnym naczyń krwionośnych. Przykłady zapalenia naczyń, które mogą powodować zapalenie twardówki obejmują olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic i guzkowe zapalenie tętnic.
• Choroby zapalne jelit – zapalenie twardówki odnotowano u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit, takimi jak choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG).
• Inne schorzenia – zapalenie twardówki jest również związane z innymi schorzeniami, takimi jak sarkoidoza, stwardnienie rozsiane (SM) i niektóre rodzaje raka.

Jak zapalenie twardówki wpływa na jakość życia?

Zapalenie twardówki może znacząco obniżyć jakość życia pacjenta. Intensywny ból, który towarzyszy tej dolegliwości, może przeszkadzać w wykonywaniu codziennych obowiązków, takich jak praca, sen czy relaks. Często ból jest na tyle silny, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie, prowadząc pacjenta do poszukiwania pomocy medycznej w kierunku innych potencjalnych przyczyn silnych bólów głowy, takich jak migrena, olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic czy nawet tętniaki mózgu.

Poza bólem, zapalenie twardówki może prowadzić do problemów z widzeniem, co dodatkowo wpływa na komfort życia pacjenta. Osoby z zapaleniem twardówki tylnej często stają w obliczu ryzyka utraty wzroku z powodu komplikacji, takich jak zmiany w plamce żółtej, zanik nerwu wzrokowego czy odwarstwienie siatkówki.