Retinopatia cukrzycowa oka – objawy, leczenie, rodzaje

Retinopatia cukrzycowa, będąca częstym i przewlekłym schorzeniem, dotyka osób chorych na cukrzycę. Powstaje w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośnych siatkówki, co z kolei może prowadzić do przeciekania płynu lub krwawienia z naczyń w siatkówce.

Pojawienie się takich uszkodzeń najczęściej jest wynikiem zbyt wysokiego stężenia glukozy we krwi, jednak inne czynniki, takie jak wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu, choroby nerek czy otyłość, również mogą być ich źródłem.

Nieleczona retinopatia cukrzycowa może prowadzić do znacznego obniżenia ostrości wzroku lub ślepoty.

Retinopatia cukrzycowa jest określana jako dominujący czynnik ślepoty wśród osób w wieku 20-65 lat, zgodnie z publikacją „Epidemiology of diabetic retinopathy, diabetic macular edema and related vision loss” autorstwa Ryana Lee oraz Tiena Y. Wonga z 2015 roku.

Ryzyko rozwoju retinopatii cukrzycowej rośnie wraz z długością trwania cukrzycy i jest szczególnie wysokie u osób z niestabilnym poziomem glukozy we krwi. U pacjentów z cukrzycą typu 1, po 20 latach trwania tej choroby, retinopatia cukrzycowa pojawia się u 99% pacjentów, natomiast u 60% pacjentów z cukrzycą typu 2, zgodnie z publikacją „The Wisconsin epidemiologic study of diabetic retinopathy” autorstwa R. Kleina, B. E. Kleina oraz S. E. Mossa z 1984 roku.

Spis treści

Objawy retinopatii cukrzycowej

W początkowych stadiach retinopatii cukrzycowej mogą nie występować objawy. W miarę postępu choroby objawy mogą obejmować:

  • Rozmyte lub zniekształcone widzenie.
  • Trudności z widzeniem w nocy.
  • Dostrzeganie drobnych ciałek unoszących się w polu widzenia lub plam.
  • Ciemne lub puste obszary w polu widzenia.
  • Utrata wzroku.

Czynniki ryzyka

Poniżej wymienione czynniki ryzyka są wskazane przez „The progress in understanding and treatment of diabetic retinopathy”, 2015, opublikowane w czasopiśmie naukowym „Progress in Retinal and Eye Research”:

  • Wysoki poziom cukru we krwi – podwyższony poziom glukozy we krwi może uszkodzić naczynia krwionośne w siatkówce, prowadząc do retinopatii cukrzycowej.
  • Wysokie ciśnienie krwi – podwyższone ciśnienie krwi może uszkodzić naczynia krwionośne w siatkówce, zwiększając ryzyko retinopatii cukrzycowej.
  • Wysoki poziom cholesterolu – podwyższony poziom cholesterolu w surowicy krwi może przyczynić się do pojawienia się retinopatii cukrzycowej.
  • Palenie tytoniu – palenie znacząco zwiększa ryzyko retinopatii cukrzycowej ze względu na jego potencjał do wywoływania stresu oksydacyjnego i stanów zapalnych, które mogą uszkodzić naczynia krwionośne.
  • Długi czas trwania cukrzycy – im dłużej osoba ma cukrzycę, tym większe jest jej ryzyko rozwoju retinopatii cukrzycowej. Jest to spowodowane kumulacyjnym uszkodzeniem naczyń krwionośnych przez dłuższy czas.
  • Ciąża – ciąża może zwiększyć ryzyko retinopatii cukrzycowej, zwłaszcza u kobiet z wcześniej istniejącą cukrzycą. Hormonalne zmiany towarzyszące ciąży i zwiększona objętość krwi wpływają na wahania poziomu cukru we krwi, zwiększając ryzyko uszkodzenia naczyń.
  • Choroby nerek, nefropatia – choroby nerek, kolejna konsekwencja uszkodzenia naczyń krwionośnych, są czynnikiem ryzyka retinopatii cukrzycowej.
  • Rodzinna historia retinopatii cukrzycowej – osoby z rodziną, w której występowała retinopatia cukrzycowa, mogą mieć zwiększone ryzyko jej rozwoju. Chociaż dokładne determinanty genetyczne wciąż są badane, historia rodziny jest ważnym czynnikiem ryzyka do uwzględnienia.
  • Otyłość

Powikłania

  • Utrata wzroku – retinopatia cukrzycowa może prowadzić do utraty wzroku, która może być łagodna lub ciężka w zależności od stopnia uszkodzenia siatkówki. W niektórych przypadkach utrata wzroku może być tymczasowa, ale w innych może być trwała.
  • Cukrzycowy obrzęk plamki (DME) – to powikłanie wynikające z retinopatii cukrzycowej. Pojawia się, gdy płyn gromadzi się w plamce, centralnej części siatkówki odpowiedzialnej za wyraźne, szczegółowe widzenie. Nagromadzenie tego płynu może powodować obrzęk i zniekształcenie plamki, co prowadzi do utraty wzroku.
  • Neowaskularyzacja – w pewnych przypadkach retinopatia cukrzycowa może indukować wzrost nowych, kruchych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych na powierzchni siatkówki. Te naczynia mogą krwawić do oka, prowadząc do utraty wzroku i potencjalnego bliznowacenia.
  • Odklejenie siatkówki – jednym z następstw retinopatii cukrzycowej może być trakcyjne odwarstwienie siatkówki od tylnej części oka (poprzez włóknisto-naczyniowe proliferacje), co prowadzi do utraty wzroku, a w skrajnych przypadkach do ślepoty.
  • Jaskra – osoby z retinopatią cukrzycową są bardziej narażone na rozwój jaskry wtórnej, schorzenia uszkadzającego nerw wzrokowy, które może prowadzić do utraty wzroku. W znacznym niedokrwieniu siatkówki, dochodzi do nowotwórstwa naczyń tęczówkowych (tzw. rubeozy tęczówki). Naczynia tworzą się w przednim odcinku oka tęczówki i w kącie przesączania, a to utrudnia odpływ cieczy wodnistej.
  • Makulopatia cukrzycowa – niedokrwienie lub obrzęk plamki-najpowszechniejsza przyczyna upośledzenia widzenia. Trudna w leczeniu i długo się utrzymuje.
  • Makulopatia niedokrwienna – brak perfuzji w okolicy plamki żółtej.

Rodzaje retinopatii cukrzycowej

Retinopatia cukrzycowa, będąca rodzajem retinopatii oka, dzieli się na dwie główne kategorie: nieproliferacyjną retinopatię cukrzycową (NPDR) oraz proliferacyjną retinopatię cukrzycową (PDR), które różnią się poniższą charakterystyką.

  • Retinopatia cukrzycowa nieproliferacyjna (NPDR) – jest to wczesne stadium retinopatii cukrzycowej i charakteryzuje się uszkodzeniem naczyń włosowatych siatkówki i zanikiem perycytów. W NPDR ściany naczyń krwionośnych tracą elastyczność i ulegają rozdęciu, prowadząc do powstawania małych wypukłości zwanych mikroaneurysmami („mikrotętniaków”). Bariera krew-siatkówka załamuje się. Naczynia tracą szczelność, elementy morfotyczne mogą się wynaczyniać,a płyn może wysiękać, powodując obrzęk i rozmyte widzenie. W miarę postępu choroby naczynia te mogą zostać zablokowane (jeśli nagle to powodują uszkodzenie aksonów-włókien nerwowych). Powstają strefy braku perfuzji, co prowadzi do powstawania nowych naczyń krwionośnych i bezpośrednich połączeń tętniczo-żylnych. Występują śródsiatkówkowe nieprawidłowości naczyniowe zwane IRMA( z ang. intraretinal microvascular abnormalities). NPDR możemy podzielić na:
    • retinopatia nieproliferacyjna prosta
    • retinopatia przedproliferacyjna
  • Retinopatia cukrzycowa proliferacyjna (PDR) – oznacza to bardziej zaawansowane stadium retinopatii cukrzycowej, charakteryzujące się pojawieniem się nowych naczyń krwionośnych na tarczy nerwu wzrokowego (NVD) lub w siatkówce (NVE). Te nowo powstałe naczynia są kruche i mogą krwawić do oka, powodując upośledzenie widzenia i bliznowacenie. W skrajnych przypadkach te naczynia mogą spowodować odklejenie się siatkówki od tylnej części oka, prowadząc do ślepoty.

Retinopatia cukrzycowa – leczenie

Leczenie retinopatii cukrzycowej polega na wyrównaniu metabolicznym cukrzycy (prawidłowe poziomy glukozy i cholesterolu) i eliminacja czynników ryzyka. Współpraca interdyscyplinarna często przesądza o sukcesie terapeutycznym.

Leczenie laserem

Laseroterapia siatkówki jest możliwa w formie ogniskowej fotokoagulacji i panfotokoagulacji.

  • Ogniskową fotokoagulacją usuwamy zmiany uszkodzeń naczyniowych np. IRMA- śródsiatkówkowe nieprawidłowości naczyniowe, mikroaneuryzmaty.
  • Panfotokoagulacja zmniejsza zapotrzebowanie metaboliczne siatkówki (szczególne obwodowej części na poczet części centralnej – znacznie znaczącej i ważniejszej dla zachowania dobrego widzenia. Dodatkowo po zabiegu zmniejsza się produkcja czynników wzrostu naczyń w gałce ocznej.

Leczenie zastrzykami

  • Iniekcje preparatami anty-VEGF – są to iniekcje wybranymi preparatami o nazwach:
    • Avastin (bewacizumab) – rekombinowane humanizowane przeciwciało monoklonalne,
    • Eleya (aflibercept) – rekombinowane białko fuzyjne,
    • Lucentis (ranibizumab) – przeciwciała monoklonalne są podawane do komory ciała szklistego. Ich zadaniem jest hamowanie rozplemu nowych nieprawidłowych naczyń. Mają również działanie przeciwobrzękowe.
  • Iniekcje sterydów, najlepiej w postaci depot, czyli lek jest podawany za pomocą zastrzyku i stopniowo uwalnia się w ciągu kilku tygodni lub implanty doszklistkowe, które mają działanie przeciwzapalne i hamują obrzęk siatkówki.

Leczenie farmakologiczne

  • Statyny – to inhibitory enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metylo-glutarylokoenzymu A (HMG- CoA) – według danych podanych przez American College of Cardiology i American Heart Association – u pacjentów obrzęk plamki występował rzadziej (retinopatia nieproliferacyjna).
  • Fibraty – u pacjentów badanych rzadsze występowanie powikłań – wysięki twarde i mniejsza konieczość laseroterapii.
  • Witamina D – działanie przeciwzapalne, przeciwangiogenne, normalizuje wartości ciśnienia tętniczego i glikemii.
  • Sulodeksyd – powoduje normalizację hiperlipidemii, przeciwzapalne dzialanie i przeciwangiogenne.

Operacja oczu

Na zabiegu witrektomii można polegać, kiedy dochodzi do krwotoku w ciele szklistym (dostania się krwi do ciała szklistego z naczyń), proliferacji włóknisto-naczyniowej lub trakcyjnego odwarstwienie siatkówki. Polega na usunięciu ciała szklistego (zmniejsza to stężenie VEGF i czynników zapalnych). Metoda lecznicza zapobiegająca zmianom na siatkówce oka, niepoddających się leczeniu zachowawczemu.

Diagnostyka

Retinopatia cukrzycowa może zostać zdiagnozowana poprzez kompleksowe badanie wzroku, które obejmuje następujące badania:

  • Test ostrości wzroku – mierzy zdolność widzenia do bliży i dali (różne odległości).
  • Badanie dna oka – okulista używa kropli do oczu, by rozszerzyć źrenice i zbadać siatkówkę oraz nerw wzrokowy w poszukiwaniu oznak powikłań cukrzycy np. przedsiatkówkowych wylewów krwi do ciała szklistego, kłębki waty, płomykowate wybroczyny, IRMA.
  • Tonometria – mierzy ciśnienie wewnątrzgałkowe oczu.
  • Tomografia optycznej koherentności (OCT) – wykorzystuje fale świetlne do uzyskiwania przekrojowych obrazów siatkówki. Służy do monitorowania m.in. cukrzycowego obrzęku plamki
  • Angiografia fluoresceinowa – barwnik fluoresceinowy jest wstrzykiwany dożylnie, a zdjęcia są robione w momencie przechodzenia barwnika przez naczynia krwionośne w siatkówce. Pozwala ukazać i różnicować zmiany niewidoczne w badaniu dna oka w badaniu oftalmoskopowym. Są to m.in.: mikroaneuryzmaty, twarde wysięki, wybroczyny. W tym badaniu doskonale można oznaczyć strefę z zaburzoną perfuzją.

Pierwsze badanie okulistyczne u chorych na cukrzycę typu 1 wykonujemy w ciągu 5 lat – w okresie pokwitania niedługo po wykryciu, cukrzycę typu 2 również tuż po rozpoznaniu.

Profilaktyka i zapobieganie retinopatii cukrzycowej

Najlepszym sposobem na zapobieganie retinopatii cukrzycowej jest skuteczne utrzymanie poziomu cukru we krwi, ciśnienia krwi i cholesterolu pod kontrolą. Można to osiągnąć poprzez połączenie zmian w stylu życia (takich jak zdrowa dieta, regularne ćwiczenia i rzucenie palenia) oraz leczenie (takie jak insulina lub inne leki na cukrzycę, leki obniżające ciśnienie krwi i leki obniżające cholesterol) – jak podaje „Albert and Jakobiec’s Principles and Practice of Ophthalmology”, 2022.

Oprócz monitorowania cukrzycy, regularne badania wzroku są również ważne w zapobieganiu retinopatii cukrzycowej. Osoby z cukrzycą powinny przeprowadzać pełne badanie wzroku co najmniej raz w roku, nawet jeśli nie mają żadnych objawów, problemów z oczami. Wczesne wykrywanie i leczenie retinopatii cukrzycowej może pomóc zapobiec utracie wzroku.

Retinopatia cukrzycowa, a dieta

Aktywność fizyczna oraz właściwa dieta to główne czynniki zmniejszające ryzyko cukrzycy oraz jej powikłań ocznych jak wskazuje „The Effect of Diet and Lifestyle on the Course of Diabetic Retinopathy—A Review of the Literature”(Anna Bryl, Małgorzata Mrugacz, Mariusz Falkowski, Katarzyna Zorena), 2022. Rekomendowane są następujące czynności ponizej.

  • Spożywanie diety bogatej w owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz źródła chudego białka.
  • Ograniczenie spożycia nasyconych i trans tłuszczów.
  • Ograniczenie spożycia żywności o wysokim indeksie glikemicznym, takiej jak przetworzone węglowodany i napoje słodzone.
  • Zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych omega-3, które mogą mieć działanie ochronne na siatkówkę.

Jednakże związek między dietą a retinopatią cukrzycową jest złożony i może różnić się w zależności od indywidualnych czynników. Najlepiej skonsultować się z profesjonalnym dietetykiem klinicznym, aby uzyskać spersonalizowane porady dotyczące monitorowania glikemii poprzez rozsądnie zbilansowane posiłki i koniecznych zmian w diecie.

Czy retinopatia cukrzycowa jest uleczalna?

Retinopatia cukrzycowa nie jest całkowicie uleczalna, ale wczesne wykrycie i leczenie mogą zatrzymać postęp choroby i zapobiec utracie wzroku. Wszelkie działania terapeutyczne obejmujące leczenie retinopatii są jedynie tymczasowe, jeśli pacjent ma długotrwale nieprawidłowo kontrolowaną glikemie.

Czy retinopatia cukrzycowa jest odwracalna?

Wczesne stadium retinopatii cukrzycowej może być odwracalne, ale w późniejszych stadiach choroby zmiany w siatkówce są zazwyczaj trwałe. Dlatego ważne jest, aby chorobę wykryć i leczyć we wczesnym stadium, aby zminimalizować ryzyko utraty wzroku.

Retinopatia cukrzycowa a utrata wzroku

Retinopatia cukrzycowa jest jedną z głównych przyczyn utraty wzroku u osób z cukrzycą. Wczesne stadium choroby może nie powodować żadnych objawów, ale w miarę postępu choroby zmiany w siatkówce mogą prowadzić do utraty wzroku.

Retinopatia cukrzycowa w ciąży

Kobiety z cukrzycą ciążową są narażone na rozwój retinopatii cukrzycowej w czasie ciąży. Dlatego ważne jest, aby kobiety z cukrzycą ciążową regularnie poddawały się badaniom okulistycznym, aby wykryć retinopatię cukrzycową we wczesnym stadium i rozpocząć leczenie. Według Polskie Towarzystwo Diabetologicznego (stan na 2023 rok) kobiety w ciąży powinny udać się na wizytę do okulisty co 1-3 miesiące, w ramach kontroli po zabiegach okulistycznych i w specjalnych sytuacjach, jak również kobiety planujących ciąże, by wykonać ewentualne zabiegi laserowe.

Retinopatia cukrzycowa, a alkohol

Nie ma bezpośredniego związku między spożyciem alkoholu a retinopatią cukrzycową. Jednakże, nadmierne spożycie alkoholu może prowadzić do wzrostu poziomu cukru we krwi, co z kolei może zwiększyć ryzyko rozwoju retinopatii cukrzycowej. Dlatego osoby z cukrzycą powinny spożywać alkohol z umiarem i utrzymywać stabilny poziom cukru we krwi.

Retinopatia cukrzycowa, a retinopatia nadciśnieniowa – różnice

Kategoria
Retinopatia cukrzycowaRetinopatia nadciśnieniowa
Przyczynadługotrwały wysoki poziom glukozy we krwinadciśnienie tętnicze
Początek zmian w siatkówcenaczynia krwionośne, które ulegają uszkodzeniu i przeciek płynu do siatkówki, neowaskularyzacjatętnice, które ulegają zwężeniu, stwardnieniu i uszkodzeniu
Skutki dla siatkówkiuszkodzenie naczyń krwionośnych, brak perfuzji siatkówkizmniejszenie przepływu krwi do siatkówki z powodu uszkodzenia tętnic
Objawymogą być podobne do retinopatii nadciśnieniowej. Mikroaneuryzmaty, wysięki twarde, okrągłe, płomykowate wybroczynypatologiczne zmiany mogą być podobne do retinopatii cukrzycowej. Objaw srebrnego lub miedzianego drutu, wybroczyny, wysięki śródsiatkówkowe, kłębki waty, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, objaw Gunna (objaw skrzyżowania), przecieki naczyniowe, choroidopatia nadciśnieniowa, wysiękowe odwarstwienia siatkówki
Leczeniekontrola glikemii, ciśnienia krwi, poziomu cholesterolu w surowicy krwi, iniekcje doszklistkowe, laseroterapia, witrektomiakontrola ciśnienia krwi, nadciśnienie tętnicze leczone w oparciu o aktualne wytyczne, leczenie choroby podstawowej powodującej wysokie ciśnienie tętnicze

Wciśnij ESC aby zamknąć