- Ostatnia aktualizacja: 17/11/2023
Zaćma (inaczej katarakta) to stan chorobowy postępującego zmętnienia soczewki oka, co prowadzi do pogorszenia widzenia. Zaawansowane stadium zaćmy doprowadza co całkowitego zmętnia siatkówki co może doprowadzić do całkowitej utraty wzroku.
Zmętnienie soczewki jest zwykle powolne – z tego powodu pacjent może może nie zauważać u siebie objawów przez długi czas. Najczęściej zaczyna się mętnego widzenia, trudnościami w widzeniu w nocy czy wrażliwością na światło.
Zaćma jest groźną chorobą wzroku, wcześniej wykryta zmniejsza szansę na ślepotę.
Główną przyczyną zaćmy jest proces starzenia się, ale może również występować z innych powodów: cukrzycy, urazów, ekspozycji na promieniowanie UV, trybu życia oraz przyjmowania niektórych leków oraz czynników genetycznych (zaćma wrodzona).
Leczenie zaćmy najczęściej obejmuje zabieg chirurgiczny, polegający na usunięciu mętnej soczewki i zastąpieniu jej nową, sztuczną wersją.
Zaćmę diagnozuje się w badaniu oka w lampie szczelinowej. Biała źrenica oznacza zmętnienie soczewki, czyli postępująca jaskrę.
"Według ekspertów, liczba osób dotkniętych jaskrą w Polsce regularnie rośnie. Jeszcze przed kilku laty szacowano ją na kilkaset tysięcy, obecnie może sięgać nawet miliona. Niezmiennym pozostaje natomiast fakt, że blisko połowa jest niezdiagnozowana. Nie odczuwa objawów, nie ma nawyków profilaktyki, więc nie odwiedza okulisty. I powoli traci wzrok. Duży odsetek przypadków jaskry wykrywa się zupełnie przypadkiem, przy okazji innych badań"
Zaćma jest główną przyczyną ślepoty na świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zaćma jest odpowiedzialna za 51% przypadków ślepoty na świecie, co stanowi około 20 milionów osób.
Spis treści
Objawy zaćmy
Zaburzenia widzenia, które mogą objawiać się jako zamglenie, rozmycie, zmatowienie lub mglistość obrazu.
Zmiany w percepcji kolorów, które mogą objawiać się jako wyblakłe lub mniej intensywne odcienie.
Nadwrażliwość na światło, w tym na intensywne światło słoneczne, reflektory samochodowe lub jasne lampy.
Wzmożone odblaski, które mogą objawiać się jako aureole lub smugi wokół źródeł światła.
Trudności z widzeniem w warunkach nocnych lub przy słabym oświetleniu.
Częste zmiany okularów, które mogą obejmować pogorszenie krótkowzroczności.
Potrzeba jaśniejszego oświetlenia do wykonywania czynności wymagających skupienia wzroku, takich jak czytanie.
Podwójne widzenie, które może występować w jednym oku.
Przyczyny zaćmy
Starzenie się: Jest to najczęstsza przyczyna zaćmy. Wraz z wiekiem, białka w soczewce oka mogą zaczynać się kumulować, prowadząc do zamglenia soczewki.
Ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe: Długotrwała ekspozycja na promieniowanie UV, na przykład spędzanie dużo czasu na słońcu bez ochrony oczu, może przyczynić się do rozwoju zaćmy.
Palenie tytoniu i alkohol: Palenie tytoniu i nadmierne spożycie alkoholu są czynnikami ryzyka zaćmy.
Niektóre choroby mogą zwiększać prawdopodobieństwo zaćmy. Według Albert and Jakobiec’s Principles and Practice of Ophthalmology (2022) możemy wyszczególnić:
Zaburzenia genetyczne: Pewne mutacje genetyczne mogą prowadzić do rozwoju zaćmy. Mutacje te mogą wpływać na różne geny zaangażowane w rozwój i funkcjonowanie soczewki.
Zaburzenia zespołowe: Niektóre zaburzenia genetyczne, takie jak zespół Nance-Horana czy zespół Lowe’a, mogą być związane z rozwojem zaćmy wraz z innymi objawami.
Nieprawidłowości chromosomowe: Pewne nieprawidłowości chromosomowe, takie jak zespół Downa czy zespół Turnera, mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaćmy.
Zaburzenia metaboliczne: Niektóre zaburzenia metaboliczne, takie jak galaktozemia czy choroba Wilsona, mogą prowadzić do powstania zaćmy.
Choroby oczu: Pewne choroby oczu, takie jak zapalenie błony naczyniowej oka (uveitis) czy retinitis pigmentosa, mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaćmy.
Uraz oka: Urazy oka mogą prowadzić do zaćmy, zwłaszcza jeśli soczewka oka została uszkodzona.
Niektóre leki: Długotrwałe stosowanie niektórych leków, takich jak kortykosteroidy, może zwiększyć ryzyko zaćmy.
Niedożywienie: Niedobór niektórych składników odżywczych, takich jak witamina C i E, może zwiększyć ryzyko zaćmy.
Rodzaje zaćmy
Zaćma starcza (senile cataract):
Zaćma starcza jest najczęstszym typem zaćmy, który występuje z wiekiem. Jest to stan, w którym soczewka oka staje się mętna, co prowadzi do pogorszenia widzenia.
Zaćma starcza jest związana z apoptozą komórek nabłonka soczewki, której komórki „zjadają” swoje własne składniki, aby zrekompensować niedobór składników odżywczych lub usunąć uszkodzone komponenty według artykułu „Autophagy facilitates age-related cell apoptosis—a new insight from senile cataract”, 2022.
Zaćma korowa (cortical cataract):
Zaćma korowa to typ zaćmy, który dotyka zewnętrzną warstwę soczewki oka, znaną jako kora. Charakteryzuje się obecnością białych, kształtujących się jak klin zmętnień, które zaczynają się na peryferiach soczewki i rozciągają się w kierunku centrum. Te zmętnienia mogą zakłócać przechodzenie światła przez soczewkę, prowadząc do zamazanego lub zniekształconego widzenia.
Zaćma jądrowa (nuclear cataract):
Zaćma jądrowa odnosi się do rodzaju zaćmy, która wpływa na środek soczewki, znany jako jądro. Charakteryzuje się zmętnieniem lub zamgleniem jądra, co może powodować rozmazane widzenie i trudności w widzeniu w słabym świetle.
Zaćma podtorebkowa tylna (posterior subcapsular cataract):
Zaćma podtorebkowa tylna (PSC) to rodzaj zaćmy, która tworzy się z tyłu soczewki, wewnątrz torebki. Charakteryzuje się zmętnieniem lub zamgleniem w obszarze podtorebkowym tylnym soczewki. Zaćmy PSC mogą powodować blask i zakłócenia widzenia.
Etapy rozwoju zaćmy
Wstępna faza zaćmy: Jest to wstępny etap rozwoju zaćmy. Soczewka nadal zachowuje przezroczystość, jednak jej zdolność do dostosowywania ostrości pomiędzy widzeniem na blisko i na daleko zaczyna być zagrożona. Możesz zauważyć pierwsze symptomy zamglenia lub chmurzenia, oślepiające światło może zaczynać ci przeszkadzać, a także możesz odczuwać wzmożone napięcie oczu.
Zaćma w fazie niedojrzałej: Białka zaczynają powodować zamglenie soczewki, czyniąc ją nieco mniej przezroczystą, zwłaszcza w centralnej części. Na tym etapie, twój okulista prawdopodobnie zasugerowałby zmianę okularów oraz ochronę wzroku przed szkodliwym promieniowaniem UV. Proces rozwoju niedojrzałej zaćmy może trwać kilka lat.
Zaćma dojrzała: Nieprzezroczystość soczewki zwiększyła się do tego stopnia, że może wydawać się mleczna, biała lub bursztynowa. Rozprzestrzeniła się na brzegi soczewki i znacząco wpływa na jakość widzenia. W tym momencie, twój okulista zapytałby o wpływ zaćmy na twoje codzienne życie i aktywności. Jeśli zaćma znacząco utrudnia ci życie, może być zalecana operacja jej usunięcia.
Zaćma nadmiernie dojrzała: Zaćma staje się bardzo gęsta, co znacząco pogarsza widzenie, i twardnieje. W tym etapie, widzenie mogłoby ulec znacznemu pogorszeniu. Zaćma taka może być trudniejsza do usunięcia. Jeśli nie jest leczona, nadmiernie dojrzała zaćma może prowadzić do zapalenia oka i/lub zwiększonego ciśnienia wewnątrz oka, co z kolei może prowadzić do rozwoju jaskry.
Leczenie zaćmy
Diagnostyka zaćmy
Badanie wzroku: Jest to podstawowe badanie, które ocenia zdolność pacjenta do rozróżniania obiektów i liter na specjalnej tablicy okulistycznej. Badanie to może być przeprowadzane na różne odległości i z różnymi rodzajami korekcji, takimi jak okulary lub soczewki kontaktowe.
Badanie dna oka (Oftalmoskopia): To badanie pozwala na ocenę struktur wewnętrznych oka, takich jak siatkówka, tęczówka, naczyniówka, nerw wzrokowy i plamka. Jest to zazwyczaj przeprowadzane za pomocą specjalnego urządzenia nazywanego oftalmoskopem.
Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (Tonometria): Jest to badanie, które mierzy ciśnienie wewnątrz oka. Jest to ważne dla wykrywania i monitorowania glaukomy, stanu, który może prowadzić do utraty wzroku, jeśli nie jest odpowiednio leczony
Badanie biomikroskopowe: To badanie jest przeprowadzane za pomocą biomikroskopu (lub lampy szczelinowej), który pozwala na szczegółowe badanie przedniej części oka, w tym rogówki, tęczówki i soczewki. Może również być używany do oceny tylnej części oka.
Badanie refrakcji: Jest to badanie, które mierzy zdolność oka do skupiania światła i jest używane do określania recepty na okulary lub soczewki kontaktowe. Test ten obejmuje użycie urządzenia nazywanego refraktometrem lub manualnego zestawu soczewek.
Badanie pola widzenia (Perymatria): To badanie ocenia centralne i obwodowe pole widzenia pacjenta. Jest to szczególnie ważne w diagnostyce i monitorowaniu glaukomy, ale jest również używane w ocenie innych stanów, takich jak choroby siatkówki i uszkodzenia nerwu wzrokowego.
Badanie zaćmy za pomocą lampy szczelinowej: Lampa szczelinowa to urządzenie, które emituje intensywne światło w postaci szczeliny, umożliwiając dokładne zbadanie różnych warstw oka. W przypadku zaćmy, lekarz będzie szukał zmętnienia soczewki, które może wpływać na widzenie pacjenta.
Zapobieganie zaćmie
Następujące metody zapobiegania zaćmy są podane przez profesora Hitoshi Shichiego (Wayne State University) w publikacji „Cataract formation and prevention”, 2004:
Unikanie długotrwałego narażenia na promieniowanie UV poprzez noszenie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV.
Unikanie palenia tytoniu, ponieważ palenie zwiększa ryzyko wystąpienia zaćmy.
Regularne badania wzroku, szczególnie u osób powyżej 60 roku życia, w celu wczesnego wykrycia zaćmy.
Zdrowe odżywianie, w tym spożywanie dużej ilości warzyw i owoców, które zawierają przeciwutleniacze, takie jak witamina C i E.
Ograniczenie spożycia alkoholu.
Ograniczenie spożycia cukru i tłuszczów, ponieważ zwiększają one ryzyko wystąpienia cukrzycy, która jest jednym z czynników ryzyka zaćmy.
Regularna aktywność fizyczna, która może pomóc w utrzymaniu zdrowia ogólnego i zmniejszeniu ryzyka wystąpienia chorób, takich jak cukrzyca i nadciśnienie tętnicze.
Ograniczenie spożycia soli, ponieważ zwiększa ona ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, które jest jednym z czynników ryzyka zaćmy.
Regularne badania lekarskie, w celu wczesnego wykrycia chorób, takich jak cukrzyca i nadciśnienie tętnicze, które zwiększają ryzyko wystąpienia zaćmy.
Mity i fakty o zaćmie
Jedynym sposobem leczenia zaćmy jest usunięcie wadliwej soczewki i zastąpienie jej soczewką syntetyczną
Operacja zaćmy jest bezpieczna, z 95-procentowym wskaźnikiem sukcesu, i jest jednym z najczęstszych i najbezpieczniejszych zabiegów chirurgicznych
Operacje zaćmy są jednymi z najczęściej wykonywanych procedur chirurgicznych. W Stanach Zjednoczonych wykonuje się około 3,6 miliona operacji zaćmy rocznie według Amerykańskiej Akademii Okulistyki.
Zaćma nie może odrastać
Zaćmy nie można „rozpuścić”. Zaćma nie jest substancją, która może być rozpuszczona jakimkolwiek rodzajem kropli do oczu
Zmiany stylu życia nie cofną zaćmy. Choć zdrowa dieta i dużo ćwiczeń mogą pomóc spowolnić powstawanie zaćmy, nie mogą „wyleczyć” już zniszczonej soczewki
Za dużo czytania lub pracy z bliska nie powoduje zaćmy. Angażowanie się w tego typu działania nie powoduje degradacji soczewki
Z jakimi chorobami można pomylić zaćmę?
Wsród chorób, które można pomylić z zaćmą Albert & Jakobiec’s Principles & Practice of Ophthalmology (2022) wskazuje:
Zwyrodnienie plamki żółtej
Choroby naczyniowe siatkówki
Keratoconus (choroba rogówki)
Jaskra (choroba soczewki)
Choroby nerwu wzrokowego
Choroby mózgu
